Ünlü Seyahatname'si ile herkesin yakından tanıdığı Evliya Çelebi, gezip gördüğü yerler hakkında bilgiler aktarırken, Erzurum ve Erzurumlulara özel bilgiler de veriyor. Evliya Çelebi'nin aktardıklarına göre; Erzurumlular sağlam ve diri vücutlu, sağlık ve sıhhatine düşkün, yiğit ve gürbüz insanlardan oluşuyor. Çelebi, hatıralarını ve gözlemlerini kaleme aldığı Seyahatname'nin birçok yerinde Erzurum'dan ve Erzurum insanından sıkça bahsediyor.
"Seyyah-ı Fakir" namıyla bilinen Evliya Çelebi'nin, Erzurum için aktardığı her bilgi, şehrin tarihi geçmişinin yanı sıra, geçmişteki yaşam tarzına ilişkin olarak da önemli bilgiler veriyor. Çelebi, ünlü Seyahatname'de Erzurum'dan övgüyle bahsederken, Erzurum insanını da tasvir ediyor. Erzurum insanının naif, fedakar ve misafirperver oldukları kadar, kahraman, azametli, ihtişamlı, sert ve vakur olarak da tanımlayan Evliya Çelebi, Erzurum'da gümrük memuru olarak görev yaptığı dönemlerden çeşitli hatırlarını da anlatıyor.
ÇELEBİ'YE GÖRE ERZURUM İNSANI
Erzurum halkının her yaştan insanıyla yiğit ve gürbüz kimselerden oluştuğunu vurguladığı Seyahatname'de Evliya Çelebi, Dadaş'ın fiziksel özelliklerini ise, diri ve sağlam yapılı, sağlık ve sıhhatine düşkün, orta boylu, esmer olarak tarif ediyor. Erzurum insanının ileri gelenlerinin çuha adı verilen samur ve güzel kumaşlar giyinerek işlerine gittikleri bilgisini veren Evliya Çelebi, Dadaşların çarşıya ve pazara giderken bile kıyafetine, hal ve hareketlerine dikkat eden kimseler olduğunu dile getiriyor. Bu davranışın esasen Erzurum insanının birbirine gösterdiği saygı ve nezaketi ifade ettiğini belirten Çelebi, Dadaş'ın bir diğer özelliğini ise, anlayışlı ve misafirperver oluşu şeklinde aktarıyor. Çelebi, Seyahatname'de Erzurum ahalisini şöyle anlatıyor: "Erzurumlular halim, selim, iyi huylu, güler yüzlü, fedakâr, misafirperver ve anlayışlı insanlar. Mertlikleri, samimiyetleri ve fedakârlıkları dilden dile dolaşmaktadır. Herkes bilir ki; Erzurum ahalisi yumuşak huyludur, devletine, dinine ve diyanetine hesapsızca bağlıdır. Devletinin yanındadır, haklının yanında, haksızın karşısındadır"
HERKESİN DİKKATİNİ ÇEKMİŞ
Öte yandan Erzurum ve Erzurum insanına yönelik olarak geçmişten günümüze ulaşan bilgiler, sadece Evliya Çelebi'nin aktardıklarıyla sınırlı kalmıyor. Geçmişte yolu Erzurum'a düşen yerli ve yabancı birçok gezgin ve seyyahın Erzurum'la ilgili olarak açtıkları her bahis ve anlattıkları her hatırada övgüler dikkat çekiyor. Rus Yazar Puşkin'den Horenli Moses'e varıncaya kadar birçok yabancı seyyah, Erzurum insanını asil ve vakit olarak tanımlarken, çeşitli nedenlerle Erzurum'da kalmış olan çok sayıda yerli gezgin de, hatıratında Erzurum ve Erzurum insanına özel bir yer ayırıyor. Erzurumlular, şehrin geçmişi ve geçmişteki yaşam tarzı hakkında bilgiler edinebilme adına yerli ve yabancı seyyahların Erzurum aktarımlarının bir şekilde derlenmesi gerektiğini kaydederek, "Böyle bir çalışma Erzurum'un geçmişi hakkında çok daha değerli bilgilere sahip olma açısından büyük önem taşıyor. Umarız böyle bir çalışma gerçekleştirilir" görüşünü dile getiriyor.
