Nokta25 - ÖZEL HABER / Dünyaca ünlü seyyah ve gezginlerin hatıraları, Erzurum'un hiç bilinmeyen yönleriyle ilgili olarak günümüze çok değerli bilgileri taşıyor. Erzurum Sazlıkları ise, bunlardan sadece birisi... Erzurum Sazlıkları'nın 1950 yılında inşa edilen kanallarla kurutulması, şehri bakın nasıl bir doğa harikasından mahrum bırakmış...
1950 yılında inşa edilen kanallarla kurutulan ‘Erzurum Sazlıkları’nın, bin 500 yıllık bir geçmişe sahip olduğu öğrenildi. Ermeni Yazar Horenli Moses’in, Doğu Roma İmparatoru II. Thedosios dönemini anlattığı “Ermeni Tarihi” adlı eserinde de yer verdiği Erzurum Sazlıkları’ndan, sonraki dönemlerde yaşayan yabancı seyyahların da bahsetmesi dikkat çekiyor. Horenli Moses, Erzurum Sazlıkları’ndan “Bu arazi oldukça yeşil ve mahsuldar olup, bilhassa ekşi meyveler yetişmekteydi. Burada yaşayan ahali, hem sulardaki balıklarla, hem de suyun kenarındaki bataklıkta yaşayan çok sayıdaki besleyici kuşlar ve onların yumurtalarıyla gıda alıyordu” şeklinde bahsederken, sazlıklarla ilgili olarak en can alıcı bilgilerin kaynağı olarak ise, Osmanlı-İran sınır görüşmelerine katılmak üzere Erzurum’a gelen İngiliz Robert Curzon gösteriliyor. Curzon, Erzurum’daki sazlıklar ve burada yaşayan kuşlara dair gözlemlerini aktarırken, verdiği bilgiler karşısında kesinlikle şaşırılmamasını tavsiye ederek, şöyle diyor: “Bunu görmeyenlerin inanması mümkün değildir. Zira bu bataklıkta kuşlar o kadar çoktur ki, bunların sürüsünden altta toprak, üstte de güneş görünmez”
ERZURUM SAZLIKLARI VE KUŞ TÜRLERİ YÜZYILLAR BOYUNCA İLGİ ODAĞI OLDU…
Erzurum Sazlıkları ve buradaki kuş türlerinin, geçmiş yüzyıllarda kente gelen birçok yabancı seyyahın ilgisini çektiği dikkatlerden kaçmıyor. Sazlıklar ve kuş türleriyle ilgili olarak elde bulunan en eski bilgilerin Ermeni Yazar Horenli Mosis’e ait olduğu öğrenilirken, daha sonraki yüzyıllarda Erzurum’a gelen yabancı gezginlerin ve devlet adamlarının hatıratlarında da Erzurum’daki bataklıklara yer veriliyor.
Horenli Moses, Robert Curzon, William John Hamilton, Fransız Tabiatbilimci Theophile Deyrolle, Alman E. Naumann ve Lynch gibi yabancı gezginlerin yanında, Evliya Çelebi, Ulu Arif Çelebi ve Mehmed Hurşit Efendi gibi Müslüman yazar ve devlet görevlileri de Erzurum’daki sazlıklardan ve kuşlardan sıklıkla bahsetmişler. Tarihi yüzlerce yıl öncesine dayanan bu sazlıklar, Erzurum’un belki de eşi benzeri bulunmayan doğal güzellikleri arasında yerini alırken, bu doğa harikası sazlıklar 1950 yılına kadar Erzurum'da varlık gösterebiliyor. Bu tarihte yapılan kanallarla bataklık kurutuluyor ve ve doğal olarak buradaki kuş türleri de zamanla azalmaya başlıyor.
SAZLIKLARIN VARLIĞINA DOĞU ROMA İMPARATORLUĞU DÖNEMİNDE BİLE RASTLANIYOR
Ermeni Yazar Horenli Moses’in kaleme aldığı ve günümüze ulaşan bilgiler şöyle: “İmparator Theodosios, Karin (Erzurum)’da oturan Büyük Patrik’in mektubu üzerine generallerinden Anatolius’u oraya gönderdi. Anatolius, kale yapmaya uygun bir yer bulmak için günlerce dolaştıktan sonra, Karin vilayetinde muhtelif küçük derelerin peydah olduğu bir dağın eteğinde yer seçmişti. Fırat nehrinin kaynağına yakın bir yerden çıkan bu küçük dereler, birleşerek vücuda getirdikleri bir denize akıyorlardı. Bu su ise, ovayı (Erzurum Ovası) kaplayan büyük bir bataklık idi. Burada sakin olan ahali, hem Fırat nehrinin balıklarıyla, hem de suyun kenarındaki bataklıktan yaşayan çok sayıdaki besleyici kuşlar ve onların yumurtalarıyla gıdalanıyorlardı. Bu arazi oldukça mahsuldar ve yeşil olup, bilhassa ekşi meyveler yetişmekteydi”
CURZON: KUŞ SÜRÜLERİNDEN YERDE TOPRAK, GÖKTE GÜNEŞ GÖRÜNMÜYORDU
Erzurum’a gelen İngiliz Robert Curzon ise, Erzurum Ovası’nda gezi ve incelemelerde bulunan bir başka isim... Curzon, gözlemlerini aktarırken, verdiği bilgiler karşısında kimsenin şaşırmamasını tavsiye ediyor; "Çünkü gördüklerim anlatmayla inanılması mümkün olacak şeyler değildir” diyor. Curzon, Erzurum Sazlıkları ve kuş türlerinden bahsederken, “Buna görmeyenlerin inanması mümkün değildir, biliyorum. Fakat Erzurum’daki bataklıkta o kadar çok kuş vardı ki, sürülerinden yerde toprak, gökte güneş görünmüyordu. Kuş avlamak için atlılar devamlı sazlıklarda dolaşıyordu. İnsanlar bu kuşlarla ve yumurtalarıyla besleniyordu. Çünkü bu ovada 172 tür kuş vardı.” ifadelerini kullanıyor.
SAZLIKLARDAN VE KUŞLARDAN YILLAR BOYUNCA İSTİFADE EDEN ERZURUM OVASI KÖYLERİ
Lynch Vapur Şirketi’nin sahibi ve aynı zamanda bir gezgin olan H. F. B. Lynch da, Erzurum’a iki gelen ve her gelişinde ovaya uğrayarak gözlemlerde bulunan bir isim... Lynch’ın, hatıratlarında Erzurum Sazlıkları arasında çürüyen on binlerce kuş yumurtasından bahsediliyor.
Tarihi kayıtlarda, Erzurum sazlıklarından istifade eden köylere ilişkin bilgiler de bulunuyor. Özellikle Özni, Badişen, Çiftlik, Tivnik, Kân, Mülk, Kevahor, Umudum, Sitavuk, arzuti, Şeyhköyü, Soğukçermik, Müdürge, Kirinç, Kırcınkos, Tasmasor, Tufanç, Dinarkom ve Kösemehmet köyleri, bu sazlıklardan yıllar boyunca faydalanmış olan yerleşim birimleri arasında bulunuyor. Samet Özünal
Son Güncelleme: 23.11.2015 11:53
insanlığı yok ettiler tek derdimiz kuşmu