Çok zengin bir tarihi geçmişe sahip olan Erzurum, merkez ve ilçeleriyle yüzlerce türbe, yatır, mezar ve ziyaretgâha ev sahipliği yapıyor. Prof. Dr. Ömer Lüffi Barkan’ın; “Kolonizatör Türk Dervişleri” isimli risalesinde, Ahmet Yesevi’den feyz alan Ahilerin, aldıkları talimatla Türkistan’dan Anadolu’ya yöneldiklerine işaret edilirken, Erzurum’un Hasankale ilçesi ve civarındaki köyleri ise, bu ahilerin kurduğu bilgisine yer veriliyor. Risalede anlatılanlara göre; Ahiyan-ı Rum içinde yer alan; Alp, Eren ve Alperen dervişler, geldikleri bu beldede kılıçsız, dövüşsüz söz sahibi olmuş; bu yöreleri, bağlılarının sayısını çoğaltarak elde etmişler.
TÜRK İSLAM KÜLTÜRÜ VE ERZURUM
Bunlar içinde Seyyid Emir Haydar; Horasan ilçesini kuran Seyyid Baba Horasanı Kemaleddin; Seyyid Ahmet Kebir; Seyyid Şerif Pir Hüseyin; Tataristani Bin Seyyid Mehmed; bugünkü Çöğender Köyü'nün kurucuları Seyyid Çukender, Ali Bin Seyyid, Süleyman Baii ; Yağan beldesini kuran Yağan Baba; Miyadin Köyü'nü kuran Ati Gazi; Kındığı Köyü'nün kurucuları Dede Mahmut, Telli Dede ve Ali Baba bulunuyor. Ayrıca Ahilerle Anadolu’ya gelen, Baciyan-ı Rum adıyla anılan kadın gazi ahilerin de, kuruluşlarda büyük hizmetler verdiklerinin aktarıldığı risalenin yanı sıra, Erzurum üzerine önemli araştırmalar yapan Abdurrahim Şerif Beygu’nun eserinde de; benzer bilgilere rastlanıyor. Tarih Araştırmacısı Muzaffer Taşyürek’in; “Erzurum Türbeleri ve Ziyaret Yerleri” adlı kitabında da yer bulan araştırma, kategoriler halinde okurların ilgisine sunuluyor.
ZİYARET YERLERİNİN TASNİFİ…
Erzurum’da geçmişin en önemli izleri olan mezarlarla ilgili olarak Halk Bilimci Yaşar Kalafat’ın araştırmaları da büyük önem taşıyor. Erzurum merkez, ilçe ve köylerinde bulunan türbe, ziyaret (yatır) ve mezarları tek tek tasnif eden Kalafat, günümüze çok önemli bilgilerin ulaşmasına öncülük ederken, söz konusu türbe ve mezarlar merkez ve ilçelere göre şöyle sıralanıyor:
Erzurum merkezde: Ab-ı Güneş Abül-leys, Ahi Baba, Arap Baba, Bayram Hoca, Huykesen, Dabak Baba, Ebülfettah Enisi, Kırklar, Külhanı Ahmet Dede, Lal Baba, Hacı Ahmet Baba, Hasan Basri, Sütnişan,
Erzurum merkez köylerinde: Ebüzü-lal, Hacı Haşıl Efendi, Pir Ali Baba, Toparlak Baba, Ümidim Baba, Yunus Emre, Dumlu'da Çoban Dede, Dumlu Baba, Küçük, Şenyurt, Ilıca'da; Ahmet Baba, Balıklı, Hasan Baba, Sulu Mağara, Ovacık'ta; Akbaba, Aynalı Kale, Çıkçıkan, Çoban Dede, Han, Kırklar, Kuzgun Mağara, Sığırzan, Siîenk, Yılanlı, Ziyaret,
Aşkale'de: Arslan Baba, Çeçen, Büyük Kabaktepe, Küçük Kabaktepe, Karakaya, Yeşil Nine,
Çat'ta: Ardıç, Çilligöl, Çamlık, Güneytepe, Hacı Miro, Işıklı, Kumaşlı, Oyuklu, Parmaksız, Sarıbaba,
Hınıs'ta: Güzelbaba, Hazal, Mamahatun, Seyit Ömer Halil, Şeyh Mehmet, Tek Söğüt,
Horasan'da: Ahmet Efendi, Güreşken Baba, Hasan Dede, Horasan Baba, Huykesen Baba, Karaşeyh, Kuzucan Baba, Kızlardağı, Eskici Baba, Sanamir Baba, Veli Baba, Kubbeli, Huykesen Tepe,
Hasankale'de: Akbaba, Ali Baba, Baldızı, Çöğen Baba, Akyüz Halil Dede, Emir Süleyman, Hacı Şakir Efendi, Efe, Nazlı Baba, Karapınar, Sarı Baba, Sultan Tok, Yağan Baba, Yaramış Baba, Yediler, Alvar Köyünde Sultan Tok ziyareti (Çerkez mezarları olarak anılır)
İspir'de: Çirkini, Hacı Abbas, Delibaba, Kara Ahmet Baba, Karsor, Kavaktepe, Oğuz Çalış, Şaka Baba, Güzelbaba, Konciyar, Kızılbaba, Şeyh Hasan, Üryan Baba, Hasit Baba,
Olurda: Horasan Baba, Karaoğlan, Mikâf, Sarıbaba,
Oltu'da: Gülübağdat, Mısrı Zinnun, Şehit Kadı Zinnun, Şehitlik,
Şenkaya'da: Allahüekber, Hüseyin Dede, Teketaş, Huri Baba, İnektepe, Karapınar, Kamışlı, Karaşehit, Kuşçu, Kırklar, Kuruç Baba, Şefkanf, Şeyh Süleyman, Yoncalı Şehidi,
Tortum'da: Yazyurdu, BacıKardaş, Güvüt, Hacı Feyzullah, Ezen, Hasan Hoca, ismail Baba, Kavuklu Baba, Karapınar, Kemerli, Osman Oluğu, Seyit Efendi, S 'ad-i Vakkas, Şallı, Şeyh Mehmet, Toruklu,
VE ERZURUM’DAKİ TÜRBELER…
Yaşar Kalafat’ın yaptığı tasnife göre, Erzurum’daki türbeler ise, şöyle sıralanıyor:
Türbeler: Erzurum merkezde; Abdurrahman Gazi, Ahi Baba, Ane Hatun, Ebu İshak, Emir Şeyh Timurtaş Baba, Hacı Derviş Ağa, Mahmut Paşa, Mehdi Abbas, Rabia Hatun,
Hasankale'de: Ferruh Hatun, Sultan Alaaddin,
Karayazı'da: Söylemez Baba, Söylemez Ana
Ocaklar: (Erzurum'da; Bayram Hoca, Ilıca'da Erinkâr), (Horasan'da; Şeyh, Tüdeveren), (Tortum 'da; Pehlivan) Zaviyeliler, (Ebu İsak Kazirun, Pir Ali Baba) tarzında tasnif etmişken, diğerlerinin isimleri ise yalın halde anılır. Bunlar; Öksürük Baba, Pabuçlu Kadı, Recep Baba, Çeperi Kutsal Camian, Taptuk Baba, Postlu Baba, Eski Mezarlar, Kutsal Ardıçlar.
SAHABEDEN OLAN YATIRLAR…
Güzel Baba, (Hz. Peygamberin Sakası olan Şehit Ömer Halil'in kardeşidir.) Hazal Hatun, (Şehit Ömer Halil'in Kızkardeşidir.) Abdurrahman Gazi, (Hz. Muhammed'in Ashabındandır). Alar köyünde Eski Mezarlar olarak anılan mevkide 7 kabir vardır. Sahabe kabri olarak kabul edilmektedir.
ŞEHİT OLARAK BİLİNEN YATIRLAR…
Ebülfettah Enisi (Erzurum'un içindedir.) Çilligöl (Çat'ın Parmak köyündedir.) Kutsal Çamlar (Çat'ın Zazalar köyündedir.)
Işıklı (Çat'ın Bağlıca köyündedir.) Kumaşlı (Çat'ın Kumaşlı köyündedir.) Küllük (Karayazının Payveren köyündedir.), Mikâf (Olurun Ormanağzı köyündedir.), Gülübağdat (Oltu'nun Çamlıgöl köyündedir), Mısrı Zinnun (Oltu'nun içerisindedir.), Çamlıbel (Oltu'nun Çamlıbel köyündedir.), Allahüekber (Şenkaya'nın Aksar köyündedir.), Aktaş (Tekman'ın İncesu köyündedir), Çiçekli(Tekman 'in Aktuzla köyündedir), Gülbaba (Tekman'ın Germik Komundadır), Huri Baba (Tekman'ın Akçakoca köyündedir.), Kamışlı (Tekman'ın Kamışlı çayırındadır), Karaşehit (Tekman 'in Hacıömer köyündedir), Kuşçu (Tekman'ın Kuş tepesindedir), Çevirme köyündeki Kırklar (Tekman'ın çevirme köyündedir), Ezven (Tortum'un Aşağı Katıklı Köyündedir), Osman Oluğu (Tortum 'un Aşağı Katıklı köyündedir), Seyit Efendi (Tortum'un Uzundere köyündedir), S'ad-ı Vakkas (Tortum'un Şenyurt Bucağı Setli köyündedir), Şehitlik (Köprüköy'e bağlı Yapağılı köyündedir.)
ŞEYH OLARAK BİLİNEN YATIRLAR…
Emir Şeyh (Erzurum'un içerisindedir), Şeyh Mehmet (Hınıs'ın içerisindedir), Şeyh Ocağı (Horasan 'in Endek köyündedir), Şeyh Hacı (Horasan'ın içindedir), Şeyh Hasan (Karayazı'nın Aşağı Kızılkale köyündedir), Şeyh Süleyman (Tekman'ın Şenyurt Bucağı Pehlivanlı köyündedir),
SEYİT OLARAK BİLİNEN YATIRLAR…
Seyit Ömer Halil (Hınıs'ın Erence köyündedir), Seyit Efendi (Tortum'un Uzundere - Cömertler köyündedir),
KIRKLAR OLARAK BİLİNEN YATIRLAR…
Erzurum'un Saat Kulesi'nde Kırklar Ziyareti. Erzurum'un merkez köylerinden Konaklı'daki Ebuzülal ziyareti, Kırkkulak semtindedir. Ovacık'ta Kırklar Ziyareti. Tekman'ın çevirme köyünde de Kırklar ziyareti.
Son Güncelleme: 30.11.2015 13:42
